Czarny bez to cudowna i jednocześnie bardzo niedoceniona roślina. Przetwory zrobione z czarnego bzu, znane są od wielu pokoleń i mają wiele prozdrowotnych właściwości. Jeszcze kilkanaście lat temu, można było spotkać krzewy bzu czarnego niemal w każdym przydomowym ogródku. Obecnie ciężko je wypatrzeć. Ludzie, zamiast czerpać ze wspaniałych darów w postaci owoców, kwiatów, a nawet kory, zaczęli się ich pozbywać, traktując bez czarny jak swojego rodzaju „chwast”.
Czas przywrócić utraconą popularność temu leczniczemu krzewowi. Pora dowiedzieć się jak sadzić i uprawiać czarny bez. Nauczmy się wszystkiego, co związane ze zbiorem prozdrowotnych kwiatów i owoców. Poznajmy właściwości bzu czarnego oraz sposoby na zrobienie z niego pysznych i drogocennych przetworów.
Spis treści
Jak wygląda czarny bez?
Czarny bez to krzew, który osiąga wysokość nawet do dziesięciu metrów, wyglądem przypomina niewielkie drzewko. Ma obszerną koronę. Roślina ta bardzo charakterystycznie kwitnie – usłana jest 10-20 centymetrowymi kiściami (baldachami) maleńkich, białych lub kremowych kwiatuszków, które wydzielają specyficzną, intensywną, mdłą woń. Oprócz kwiatów bez czarny obficie rodzi w owoce (inaczej nazywane baldachogronami) malutkie, fioletowo-czarne, mięsiste, lśniące kuleczki o średnicy do 8 mm.
Jak sadzić i uprawiać czarny bez?
Bez czarny to bardzo mało wymagająca roślina a proces jej sadzenia i uprawy nie wymaga dużych nakładów pracy, czasu i energii. Z pewnością warto zadać sobie trochę trudu, by móc cieszyć się z plonów oraz przetworów, które można z nich pozyskać. Odpowiednio przycinany krzew bzu może stać się także wspaniałym elementem ozdobnym każdego ogrodu.
Uprawa czarnego bzu
Bez czarny to bardzo pospolita roślina, zazwyczaj dziko rosnąca. Możną ją spotkać na skraju lasów, nieużytkach rolnych, a nawet gruzowiskach. W przydomowych ogródkach ciężko ją znaleźć. Jeśli, chcecie uświetnić ogród tą rośliną, nic nie stoi na przeszkodzie. Jej uprawa nie wymaga dużych nakładów pracy. By krzew dobrze się rozwijał, a jego owoce miały pełne wybarwienie, należy uprawiać go w miejscach mocno nasłonecznionych. Najlepiej rośnie na żyznych, próchniczych, średnio wilgotnych glebach, bogatych w azot i wapń, ale w zasadzie każde podłoże jest dla niego dobre. Chcąc zbierać pokaźne i wysokiej jakości plony, musicie regularnie i mocno go przycinać, najlepiej tuż po zbiorach owoców – od jesieni do wiosny. Najobficiej rodzą młode i silne pędy.
Uwaga na mszyce
Chcąc uprawiać krzewy bzu, należy przygotować się na fakt, iż często atakują go mszyce. Najlepiej opryskać go wtedy preparatami ekologicznymi np. gnojówką z pokrzywy. Warto wspomnieć, że bez czarny jest mrozoodporny i nie trzeba okrywać go na zimę.
Sadzenie bzu czarnego
Swoją uprawę bzu, możecie zacząć już od ziarenka wysianego jesienią. Proces wzrostu „od zera” jest bardzo mozolny i długo trwa. Łatwiejszym sposobem na pozyskanie sadzonki jest rozmnażanie rośliny przez sadzonki pędowe. Najlepsze będą pędy roczne, pobrane późną jesienią, bądź wczesną wiosną. Jak się przyjrzycie, to na gałązkach zobaczycie „oczka”- sadzonka powinna mieć ich 5-6. Prawidłowo usytuujecie ją w podłożu, jeśli ponad ziemię wystawały będą 2 oczka – jest to gwarancją, iż szybko się ukorzeni i mniej więcej po roku – jesienią, będą gotowe na nasadzenie w docelowym miejscu. Sadzonkę możecie też kupić w szkółkach ogrodniczych.
Czarny bez kwiaty
Kwiaty bzu czarnego są nie tylko piękne, ale całkowicie jadalne a ponadto posiadają mnóstwo cennych właściwości. Kiedy zbierać kwiaty? Co można z nich zrobić? Jakie mają właściwości?
Czarny bez właściwości kwiatów
Od pokoleń czarny bez stosowany jest na przeziębienia i różnego rodzaju infekcje górnych dróg oddechowym. Napar z kwiatów wykazuje działanie napotne, co wpływa na obniżenie temperatury ciała przy gorączce. Działa też wykrztuśnie, rozrzedzając wydzieliny i wspomagając ich wydalenie przy mokrym kaszlu. Czarny bez działa przeciw zapalnie i odkażająco na błony śluzowe. Stosując go w postaci płukanki na gardło, złagodzimy objawy jego infekcji. W dużym stopniu wzmacnia także układ odpornościowy.
Napar z kwiatów czarnego bzu, dzięki zawartości dużej ilości flawonoidów wykazuje działanie moczopędne, oczyszczające i odtruwające organizm. A obecność kwercetyny i sporej dawki witaminy C sprawia, że polecany jest za wzmocnienie i uszczelnienie naczyń krwionośnych. Taką herbatkę powinien docenić nie jeden mężczyzna, ponieważ zawiera fitosterole łagodzące przerost gruczołu krokowego.
Kiedy kwitnie czarny bez?
Kwiaty czarnego bzu zaczynają rozkwitać mniej więcej w połowie maja i kwitną aż do lipca. Chcąc zrobić przetwory z kwiatostanów bzu, należy pamiętać, że zbiera się je w słoneczne, suche dni, najlepiej z samego rana z krzewów rosnących z dala od drogi. Zbieramy tylko w pełni rozwinięte kwiaty. Co ważne, nie powinno się zbierać wszystkich pęków kwiatów na raz, ponieważ może zaszkodzić to dalszemu rozwojowi rośliny.
Czarny bez syrop z kwiatów
Składniki:
- 300 g kwiatów czarnego bzu (ok. 20 baldachów)
- dwie cytryny
- 700 g cukru
- 700 ml wrzątku
Wykonanie:
Zebrane baldachy kwiatowe odkładamy w cieniu mniej więcej na godzinę. Zabieg ten ma na celu pozbycie się ewentualnych, niechcianych lokatorów miedzy innymi mrówek. Następnie musimy poodcinać ogonki i wszystkie grubsze łodygi. Musimy też przyjrzeć się kwiatom i odseparować wszystkie uschnięte części.
Tak przygotowane baldachy przekładamy do dużej miski, dodajemy do niej pokrojoną w plasterki cytrynę i zalewamy wrzątkiem. Czekamy, aż całość przestygnie, po czym przekładamy do lodówki na dobę. Po tym czasie ciecz przelewamy z pomocą cedzaka do garnka, dodajemy cukier i zagotowujemy. Podczas tego procesu syrop mieszamy od czasu do czasu i zbieramy powstałą pianę.
Ostatni krok to rozlanie powstałego syropu do słoików lub butelek oraz 15-minutowa pasteryzacja (gotowanie słoików w ok. 100 stopniach Celsjusza).
Napar z suszonych lub świeżych kwiatów bzu czarnego
Do szklanki, kubka bądź innego naczynia wrzucamy kwiaty bzu czarnego świeżo zerwane, bądź wcześniej ususzone, dodajemy plasterki limonki i zalewamy całość wrzątkiem, parzymy pod przykryciem przez ok. 5 min. Gotowy napar, możecie delikatnie posłodzić miodem, choć najzdrowiej pić go bez dodatku substancji słodzących.
Zastanawiacie się jak suszyć kwiaty bzu czarnego? Zbierzcie je według zasad, o których pisałam wyżej, rozłóżcie na pergaminie i suszcie w zacienionym przewiewnym i ciepłym miejscu. Wysuszone kwiaty przechowujcie w zamkniętych słoikach z uszczelką, takie opakowanie najlepiej zatrzyma ich właściwości i aromat.
Czarny bez owoce
Zbiór owoców czarnego bzu
Owoce bzu czarnego dojrzewają na przełomie sierpnia i września. Zbiór powinniście zaplanować w ciepłe, słoneczne dni. Co ważne: wybierajcie tylko i wyłącznie baldachogrona dojrzałe, w całości ciemno-fioletowe. Niedojrzałe, zielone owoce oraz inne zielone części bzu czarnego zawierają toksyczny alkaloid – sambunigrynę, substancję powodującą silne podrażnienia układu pokarmowego, w tym biegunki i wymioty. Z tego powodu, czarny bez jemy tylko po odróbce termicznej!
Właściwości owoców czarnego bzu
Owoce czarnego bzu nie mają, aż tak dużo cennych właściwości, jak kwiaty. Mimo to nadal mają ich mnóstwo. Te malutkie jagody działają oczyszczająco na organizm – wspomagają usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii oraz toksyn egzogennych. Są skuteczne w walkach z zaparciami. Zawartość antocyjanów zapewnia im działanie uszczelniające naczynia krwionośne, polepszające krążenie oraz wzrok. Często nazywane są rośliną „czyszczącą krew”. Właściwości owoców czarnego bzu częściowo pokrywają się z właściwościami jego kwiatów. Łączy je działanie moczopędne i napotne. Chronią i wzmacniają błony śluzowe górnych dróg oddechowych, działają przeciwzapalnie, rozkurczowo oraz łagodząco ból. Sprawdzają się także jak środek łagodzący kaszel.
Przetwory z czarnego bzu robione w sokowniku parowym
Do zrobienia przetworów z owoców czarnego bzu używam sokownika parowego, ponieważ jest to najszybszy i najłatwiejszy sposób na ich zrobienie, a soki i dżemy w nim zrobione są przepyszne i zdrowe!
Czarny bez – sok z owoców z sokownika parowego
Składniki:
- Owoce czarnego bzu (tyle by wypełnić wasz sokownik)
- Cytryna – 1 sztuka na 1 litr soku
- Cukier – od 250 g do 1 kg cukru na 1 litr soku (według uznania)
Przygotowanie:
Owoce czarnego bzu myjemy, usuwamy wszystkie niedojrzałe owoce, tak by wszystkie bez wyjątku miały ciemno-fioletowe, wpadające w czarne zabarwienie. Usuwamy też wszystkie inne zielone (szkodliwe) części baldachogron. Przekładamy owoce do górnego garnka sokownika parowego (możecie wsypać na nie kilka łyżek cukru, by sok intensywniej się skraplał). Do dolnej części nalewamy wody w ilości mniej więcej do 1/3 wysokości naczynia, nakładamy następnie część do zbioru soku, oraz garnek z przygotowanymi owocami. Całość przykrywamy pokrywką i sokownik parowy ze stali nierdzewnej przekładamy na palnik. Szykujemy sobie większy garnek i po 30 minutach od zagotowania, możemy zacząć spuszczać sok.
Wykonanie:
Po ok 1,5 godziny powinniście mieć pełny garnek. Pozyskany sok, doprawiamy cytryną i cukrem według uznania (warto trzymać się zasady: aby sok dobrze trzymał, dobrze jest dołożyć ok. 250 g cukru na 1 litr soku – takiej ilości używam ja. Wystarczająco łagodzi smak a słoiczki czy butelki z syropem długo „trzymają”. Jeśli wolicie słodszy syrop, maksymalnie użyjcie proporcji 1:1 tj. 1 kg cukru na 1 litr soku). Zagotowany syrop przelejcie do wyparzonych słoików, zamknijcie je szczelnie i pasteryzujcie (gotujcie słoiki w temperaturze ok. 100 stopni Celsjusza) przez około 15 minut. Po wyciągnięciu z wrzątku ułóżcie je na ręczniku do górny dnem. Po wystygnięciu przechowujcie w chłodnym, ciemnym miejscu.
Czarny bez – dżem z owoców pozostałych z robienia soku w sokowniku parowym
Składniki:
- Owoce pozostałe po przygotowaniu soku w sokowniku parowym
- Cukier w proporcji 1:1 (na 1 kg owoców 1 kg cukru)
Wykonanie:
Owoce czarnego bzu mają dużo małych pestek w sobie, jeśli wam to przeszkadza, owoce możecie przetrzeć przez sito. Mnie odpowiada konsystencja bez przecierania, więc tego nie robię. Z dolnego garnka sokownika parowego wylewamy wodę, a następnie przekładamy do niego owoce z jego górnej części. Dodajemy cukier. Smak dżemu możecie wzbogacić jabłkiem, maliną lub borówką amerykańską.
Zagotowujemy całość, jeśli konsystencja jest zbyt płynna, możecie ją lekko zredukować, pamiętając o mieszaniu, by dżem się nie przypalił. Gotowy dżem przekładamy do wyparzonych wcześniej słoiczków. Zamknięte słoiczki odwracamy na ściereczce do góry dnem. Gotowe dżemy nie wymagają pasteryzacji.